حمله بدون فایل به نوعی از حملات سایبری گفته می‌شود که برخلاف بدافزارهای سنتی، هیچ فایلی روی دیسک ذخیره نمی‌کنند. این نوع حمله کاملاً در حافظه سیستم (RAM) اجرا می‌شود و به همین دلیل توسط بسیاری از آنتی‌ویروس‌ها شناسایی نمی‌شود.
در این حملات، مهاجم از ابزارها و قابلیت‌های بومی سیستم عامل مانند PowerShell یا Windows Management Instrumentation (WMI) استفاده می‌کند تا به‌صورت مخفیانه دستوراتی را اجرا کند. چون هیچ فایل مخربی وجود ندارد که ذخیره شود یا امضا داشته باشد، اکثر نرم‌افزارهای امنیتی سنتی قادر به تشخیص آن نیستند.
امروزه با گسترش ابزارهای امنیتی مبتنی بر امضا (Signature-Based)، هکرها روش‌هایی را انتخاب کرده‌اند که کمتر قابل شناسایی هستند، و حمله بدون فایل یکی از حرفه‌ای‌ترین آن‌هاست. این حمله حتی ممکن است از طریق یک ایمیل ساده یا لینک آلوده شروع شود، بدون آنکه کاربر چیزی دانلود کند.
بیشتر بخوانید: مروری بر بهترین روش‌های ممیزی امنیت سایبری
2. چگونه حملات بدون فایل اجرا می‌شوند؟ نگاهی به روند نفوذ
حمله بدون فایل معمولاً با مهندسی اجتماعی آغاز می‌شود؛ مانند کلیک روی یک لینک مخرب یا باز کردن یک ایمیل آلوده. این لینک می‌تواند کدی را مستقیماً در حافظه سیستم اجرا کند. به جای اینکه فایلی را در دیسک بنویسد، از ابزارهای داخلی سیستم برای اجرای عملیات خود بهره می‌برد.
مهاجم معمولاً از اسکریپت‌هایی مانند PowerShell استفاده می‌کند تا کنترل سیستم را به‌دست بگیرد. این کدها ممکن است از سرور خارجی دریافت شده و مستقیماً در حافظه اجرا شوند.
در این روش، سیستم قربانی هیچ فایل مخربی را ذخیره نمی‌کند؛ بنابراین اسکن‌های معمولی یا حتی فایروال‌های سنتی نمی‌توانند آن را تشخیص دهند. حمله ممکن است حتی پس از ریستارت سیستم نیز باقی بماند اگر به‌صورت هوشمندانه در Registry یا Scheduled Tasks جاگذاری شده باشد.
این حملات اغلب با دسترسی سطح بالا همراه‌اند، چون از فرآیندهای سیستمی مشروع برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند.
3. نقش PowerShell، WMI و حافظه رم در این نوع حملات
در حمله بدون فایل، مهاجمان از ابزارهایی که ذاتاً در ویندوز وجود دارند، برای اجرای کد مخرب استفاده می‌کنند. PowerShell یکی از محبوب‌ترین این ابزارهاست؛ زیرا قدرت بسیار زیادی در اجرای اسکریپت‌ها دارد و به‌طور پیش‌فرض فعال است.
Windows Management Instrumentation یا WMI نیز به‌عنوان کانالی برای اجرای دستورات و مدیریت سیستم مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد. این دو ابزار به مهاجم این امکان را می‌دهند که بدون دانلود هیچ فایلی، اطلاعات را سرقت کرده یا حتی بدافزارهایی را در حافظه اجرا کند.
تمامی این فرآیندها در حافظه RAM انجام می‌شوند و پس از ری‌استارت سیستم یا پایان فعالیت، هیچ اثری از خود باقی نمی‌گذارند. به همین دلیل است که تشخیص این نوع حملات بسیار سخت و گاهی حتی غیرممکن است.
مهاجمان حرفه‌ای دقیقاً از همین ویژگی استفاده می‌کنند تا از رادار سیستم‌های امنیتی عبور کنند.
4. چرا شناسایی Fileless Attack تا این حد دشوار است؟
دلیل اصلی دشواری در شناسایی حمله بدون فایل این است که هیچ فایل فیزیکی برای بررسی وجود ندارد. آنتی‌ویروس‌های سنتی معمولاً فایل‌ها را اسکن می‌کنند و بر اساس امضا یا رفتار آن‌ها تصمیم می‌گیرند.
اما وقتی کدهای مخرب در حافظه اجرا می‌شوند یا از ابزارهای بومی سیستم استفاده می‌کنند، بسیاری از نرم‌افزارهای امنیتی آن را به‌عنوان فعالیت عادی تشخیص می‌دهند.
علاوه بر این، چون مهاجمان از ابزارهای تاییدشده‌ای مثل PowerShell استفاده می‌کنند، شناسایی تفاوت بین استفاده قانونی و مخرب آن بسیار دشوار می‌شود.
از سوی دیگر، بسیاری از سازمان‌ها گزارش‌گیری یا مانیتورینگ مناسبی برای فعالیت‌های حافظه‌ای ندارند، و همین باعث می‌شود این حملات تا مدت‌ها مخفی بمانند.
5. تفاوت Fileless Attack با بدافزارهای سنتی: مقایسه‌ای کاربردی
| ویژگی | بدافزار سنتی | حمله بدون فایل |
|---|---|---|
| نیاز به فایل اجرایی | دارد | ندارد |
| شناسایی توسط آنتی‌ویروس | اغلب آسان | بسیار دشوار |
| محل اجرا | روی دیسک | در حافظه (RAM) |
| ماندگاری | معمولاً طولانی | گاهی کوتاه و موقت |
| روش حمل | فایل‌های آلوده | اسکریپت‌ها و ابزارهای بومی |
همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، تفاوت‌های بنیادینی بین این دو وجود دارد. حمله بدون فایل از تکنیک‌هایی استفاده می‌کند که باعث می‌شود کمتر مورد توجه سیستم‌های دفاعی قرار گیرد.
در دنیای امروزی که آنتی‌ویروس‌ها بسیار پیشرفته شده‌اند، هکرها به سراغ روش‌هایی رفته‌اند که ردیابی و مقابله با آن‌ها بسیار سخت‌تر است.
6. نمونه‌هایی از حملات واقعی Fileless در سال‌های اخیر
یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های حمله بدون فایل، حمله گروه APT29 (معروف به Cozy Bear) علیه نهادهای دولتی ایالات متحده بود. آن‌ها از PowerShell و اسکریپت‌های رمزگذاری‌شده برای استخراج اطلاعات حساس استفاده کردند.
نمونه دیگر، حمله به بانک‌های شرق اروپا بود که در آن، از اسکریپت‌هایی استفاده شد که مستقیماً از طریق ایمیل فیشینگ اجرا می‌شدند و میلیون‌ها دلار را منتقل کردند بدون اینکه هیچ فایل مشکوکی روی سیستم ذخیره شود.
همچنین گزارش‌هایی از استفاده این تکنیک توسط باج‌افزارهایی مانند “Sorebrect” نیز وجود دارد که با اجرای مستقیم در حافظه، سیستم‌ها را رمزگذاری می‌کردند بدون آنکه به راحتی شناسایی شوند.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که حمله بدون فایل فقط یک تهدید تئوری نیست، بلکه خطری جدی و واقعی برای کسب‌وکارها و دولت‌هاست.
7. چگونه می‌توان از خود در برابر Fileless Attack محافظت کرد؟
با وجود پیچیدگی این حملات، راه‌هایی برای کاهش خطر وجود دارد:
- غیرفعال‌سازی PowerShell برای کاربران عادی
- مانیتور کردن رفتارهای مشکوک در حافظه
- استفاده از نرم‌افزارهای EDR (Endpoint Detection and Response)
- به‌روزرسانی سیستم‌عامل و برنامه‌ها
- آموزش کاربران برای شناسایی ایمیل‌های فیشینگ
- محدود کردن دسترسی به ابزارهای سیستمی
توجه داشته باشید که پیشگیری در این نوع حملات بسیار مهم‌تر از شناسایی پس از وقوع است. چون وقتی حمله انجام شود، اغلب ردپایی برای تحلیل باقی نمی‌گذارد.
8. آیا آنتی‌ویروس‌های سنتی دیگر کافی نیستند؟ نگاهی به نسل جدید ابزارهای امنیتی
در دنیای حملات پیشرفته، آنتی‌ویروس‌های سنتی دیگر به تنهایی کافی نیستند. آن‌ها معمولاً مبتنی بر شناسایی فایل‌ها و امضاها هستند و در برابر حمله بدون فایل ناتوانند.
به همین دلیل، سازمان‌ها باید به سراغ ابزارهای جدیدتری مانند EDR، XDR و SIEM بروند. این ابزارها به جای تمرکز روی فایل، رفتار سیستم را زیر نظر می‌گیرند و فعالیت‌های مشکوک در حافظه، شبکه و رجیستری را تحلیل می‌کنند.
ترکیب این ابزارها با مانیتورینگ بلادرنگ و آموزش کارکنان، تنها راه مقابله جدی با حملات بدون فایل است.
امنیت امروز دیگر درباره نصب یک آنتی‌ویروس نیست؛ بلکه باید به‌صورت چندلایه و رفتارمحور فکر کرد.
نتیجه‌گیری
حملات بدون فایل از پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین روش‌های نفوذ سایبری به شمار می‌آیند که به‌سرعت در حال رشد هستند. این نوع تهدیدها به‌جای ذخیره بدافزار در دیسک، از حافظه سیستم و ابزارهای بومی مانند PowerShell بهره می‌برند تا بدون بر جای گذاشتن ردپا، به اهداف خود برسند. همین ویژگی آن‌ها را از دید بسیاری از آنتی‌ویروس‌های سنتی پنهان می‌کند و فرآیند شناسایی و مقابله با آن‌ها را بسیار دشوار می‌سازد.
با توجه به هدفمند بودن این حملات، سازمان‌ها باید با رویکردی پیشگیرانه، از ابزارهای امنیتی پیشرفته مبتنی بر رفتار، لاگ‌گیری مستمر، آموزش کارکنان و محدودسازی دسترسی به ابزارهای سیستمی استفاده کنند. کاربران خانگی نیز نباید نسبت به این تهدید بی‌تفاوت باشند، چرا که هکرها همیشه در کمین ساده‌ترین نقاط ورودی هستند. در نهایت، ارتقاء آگاهی و استراتژی امنیت سایبری کلید مقابله با این نوع حملات پیشرفته است.
