پروتکل Zero Trust چیست و چرا آینده امنیت شبکه به آن وابسته است؟

در سال‌های اخیر، رویکردهای سنتی به امنیت شبکه پاسخگوی تهدیدات مدرن نبوده‌اند. تهدیداتی که از داخل و خارج سازمان به یک اندازه خطرناک هستند. در چنین شرایطی، مدلی نوین به نام Zero Trust یا «اعتماد صفر» پدید آمده است که رویکردی بنیادین نسبت به کنترل دسترسی و حفاظت از منابع دارد.

Zero Trust چیست؟

Zero Trust یک مدل امنیتی است که اصل آن بر عدم اعتماد پیش‌فرض به هیچ کاربر یا دستگاهی، حتی درون شبکه سازمانی، بنا شده است. برخلاف مدل‌های سنتی که کاربران داخلی را قابل اعتماد می‌دانستند، Zero Trust تمام درخواست‌های دسترسی را اعتبارسنجی، بررسی و نظارت می‌کند.

چرا مدل‌های سنتی امنیتی دیگر کارایی ندارند؟

در گذشته، امنیت شبکه بر اساس مدل «قلعه و خندق» طراحی می‌شد؛ یعنی با ایجاد یک محیط امن داخلی (قلعه) و فایروال‌های قوی در اطراف آن (خندق)، سازمان‌ها گمان می‌کردند هر کسی که وارد سیستم شود، قابل اعتماد است. اما امروزه:

• کاربران از راه دور کار می‌کنند
• برنامه‌ها در فضای ابری اجرا می‌شوند
• حملات سایبری از درون سازمان نیز محتمل‌اند
• مهاجمان از یک نقطه نفوذ کوچک، به کل شبکه دسترسی می‌یابند

اینجاست که Zero Trust راه‌حل این ناکارآمدی‌هاست.

اصول بنیادین مدل Zero Trust

مدل Zero Trust بر سه اصل اصلی استوار است:

۱. «هیچ چیز را پیش‌فرض قابل اعتماد ندان»

یعنی هیچ کاربر، دستگاه یا فرآیندی بدون بررسی دقیق و احراز هویت اجازه ورود یا دسترسی ندارد.

۲. «بر اساس حداقل سطح دسترسی عمل کن»

فقط به منابعی که کاربر واقعاً برای انجام وظایفش نیاز دارد، دسترسی داده می‌شود.

۳. «همه چیز را نظارت و ثبت کن»

در مدل Zero Trust تمام فعالیت‌ها، لاگ‌ها و دسترسی‌ها به‌صورت پیوسته ثبت و تحلیل می‌شوند.

مطالب مرتبط: بررسی مولفه‌های اصلی امنیت شبکه

اجزای کلیدی پیاده‌سازی Zero Trust

برای اجرای این مدل، سازمان‌ها باید چند بخش کلیدی را در معماری امنیتی خود در نظر بگیرند:

• احراز هویت چند مرحله‌ای (MFA)
• شناسایی دستگاه و وضعیت آن (Device Trust)
• رمزنگاری ارتباطات (TLS, VPN)
• تقسیم‌بندی شبکه (Microsegmentation)
• نظارت و تحلیل مداوم رفتار کاربران (UEBA)
• کنترل دسترسی پویا (Dynamic Access Control)

Zero Trust فقط یک فناوری نیست

باید توجه داشت که زیر تراست یک محصول نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری نیست؛ بلکه یک فلسفه امنیتی جامع است که نیاز به تغییر سیاست‌ها، فرآیندها، و ابزارها دارد.

مزایای Zero Trust برای سازمان‌ها

۱. کاهش احتمال نفوذ موفق

با ایجاد مانع برای مهاجمان در هر مرحله، شانس نفوذ کامل به شبکه کاهش می‌یابد.

۲. کنترل دقیق دسترسی کاربران و تجهیزات

هر کاربر فقط به منابع ضروری و در زمان مشخص دسترسی دارد.

۳. سازگاری با محیط‌های ترکیبی (ابر، محلی، راه دور)

Zero Trust برای شبکه‌های مدرن طراحی شده که دیگر یکپارچه و درون‌سازمانی نیستند.

۴. پاسخ سریع به حوادث امنیتی

با وجود نظارت مداوم، تشخیص و مهار حملات سریع‌تر انجام می‌شود.

چالش‌های پیاده‌سازی Zero Trust

پیاده‌سازی این مدل با وجود مزایای فراوان، چالش‌هایی نیز دارد:

• نیاز به تغییر تفکر مدیریتی و فرهنگی در سازمان
• هزینه و زمان در بازطراحی زیرساخت‌ها
• تکامل تدریجی و نه یک‌شبه
• وابستگی به ابزارها و سرویس‌های پیچیده تحلیل رفتار

Zero Trust در مقابل VPN و فایروال سنتی

ویژگی	Zero Trust	VPN / فایروال سنتی
مدل اعتماد	بدون اعتماد پیش‌فرض	اعتماد به کاربران داخلی
کنترل دسترسی	مبتنی بر هویت و زمینه	مبتنی بر مکان یا IP
امنیت برای راه دور	بسیار بالا	آسیب‌پذیر به نفوذ داخلی
معماری	تقسیم‌بندی‌شده و انعطاف‌پذیر	مرکزی و ایستا

آیا همه سازمان‌ها باید به سراغ Zero Trust بروند؟

پاسخ کوتاه: بله، اما به‌صورت تدریجی.
حتی اگر سازمانی کوچک باشد، می‌تواند با احراز هویت چند مرحله‌ای، رمزنگاری اطلاعات، و تحلیل لاگ‌ها شروع کند. Zero Trust یک مسیر است نه یک مقصد فوری.

نمونه‌های واقعی اجرای Zero Trust

• گوگل با پروژه BeyondCorp یکی از پیشگامان اجرای Zero Trust است
• مایکروسافت نیز در پلتفرم‌های خود مانند Azure Active Directory این مدل را گسترش داده
• سازمان‌های دولتی آمریکا نیز در دستورالعمل‌های جدید امنیتی، مهاجرت به زیرو تراست را الزامی کرده‌اند

آینده امنیت شبکه با Zero Trust چگونه خواهد بود؟

با افزایش تهدیدات پیشرفته، مهاجرت به زیروتراست دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی استراتژیک است. سازمان‌هایی که امروز سرمایه‌گذاری در این حوزه را آغاز کنند، فردا در برابر حملات مقاوم‌تر خواهند بود. امنیت مبتنی بر اعتماد پیش‌فرض به پایان رسیده است؛ آینده متعلق به Zero Trust است.

پیشنهاد آموزشی

اگر قصد دارید این معماری امنیتی را در سازمان خود پیاده‌سازی کنید یا درک عمیق‌تری از آن داشته باشید، پیشنهاد می‌شود در دوره امنیت شبکه پیشرفته دوران آکادمی شرکت کنید. این دوره شامل آموزش مفاهیم Zero Trust، تحلیل رفتار کاربران، و طراحی شبکه‌های ایزوله است.

Zero Trust و امنیت در لبه شبکه (Edge Security)

با افزایش دستگاه‌های IoT و کاربران راه دور، محیط‌های کاری از یک مرکز داده داخلی به لبه شبکه منتقل شده‌اند. در این شرایط، کنترل سنتی دسترسی دیگر کارساز نیست.
مدل زیروتراست با تمرکز بر احراز هویت دستگاه و رمزنگاری ارتباطات، امنیت را به نقاط پایانی گسترش می‌دهد. برخلاف مدل سنتی که بر مرکز داده متمرکز بود، Zero Trust با تقسیم‌بندی میکرو و کنترل دسترسی مبتنی بر نقش، می‌تواند حتی در لبه شبکه نیز امنیت پایدار ایجاد کند.

Edge + Zero Trust = امنیت مقیاس‌پذیر

امنیت در لبه شبکه زمانی کارآمد است که بتواند با حجم عظیمی از داده‌ها، کاربران و دستگاه‌ها سازگار باشد. ترکیب رویکرد Zero Trust با فناوری‌هایی چون SASE (Secure Access Service Edge)، کنترل متمرکز و هوشمند را ممکن می‌کند.

نقش احراز هویت پیشرفته در معماری Zero Trust

یکی از ارکان مهم زیروتراست، احراز هویت چند مرحله‌ای است. اما در پیاده‌سازی‌های پیشرفته، مفهومی با عنوان احراز هویت تطبیقی (Adaptive Authentication) مطرح می‌شود که نه تنها هویت کاربر را بررسی می‌کند، بلکه زمینه درخواست را نیز تحلیل می‌کند.

برای مثال، اگر کاربر از کشور یا دستگاهی متفاوت وارد شود، سیستم به صورت هوشمند درخواست را مسدود یا تأیید دومرحله‌ای قوی‌تری فعال می‌کند. در نتیجه، فقط هویت کافی نیست؛ زمینه، موقعیت و رفتار نیز اهمیت دارد.

تفاوت Zero Trust با مفاهیم سنتی کنترل دسترسی (ACL)

در مدل‌های قدیمی، کنترل دسترسی معمولاً با ACL (Access Control List) انجام می‌شد که بر اساس IP، پروتکل یا پورت تصمیم‌گیری می‌کرد. اما در زیرو تراست:

معیار تصمیم‌گیری	ACL سنتی	Zero Trust
سطح تحلیل	ایستا، مبتنی بر IP	پویا، مبتنی بر هویت و زمینه
انعطاف‌پذیری	پایین	بسیار بالا
سطح امنیت	متوسط	بسیار بالا
پاسخ به تهدید	کند و دستی	خودکار و بلادرنگ

Zero Trust ACLهای سنتی را کنار می‌گذارد و به‌جای آن از Policy Engine‌های پیشرفته استفاده می‌کند که می‌توانند بر اساس هزاران معیار تصمیم‌گیری کنند.

چطور مدل Zero Trust با معماری بدون مرز (Perimeter-less) سازگار است؟

یکی از دلایل محبوبیت زیرو تراست این است که با معماری بدون مرز سازگاری کامل دارد. در دنیای امروز، کارمندان از هر جایی، با هر دستگاهی و به هر اپلیکیشنی ممکن است دسترسی بخواهند. دیگر نمی‌توان با تکیه بر فایروال‌های داخلی و VPN امنیت ایجاد کرد.

Zero Trust با انتقال تمرکز از «مرز شبکه» به «هویت کاربر و دستگاه» و «سیاست‌های پویا» توانسته است این چالش را حل کند. هر بار که کاربر تقاضای دسترسی دارد، سیستم تصمیم‌گیری مرکزی بررسی می‌کند:

• آیا دستگاه کاربر به‌روز است؟
• آیا موقعیت جغرافیایی او مشکوک نیست؟
• آیا رفتار او با الگوهای معمولش مطابقت دارد؟

فقط در صورت تأیید، دسترسی به داده‌ها ممکن خواهد بود.

ارتباط Zero Trust با حملات داخلی (Insider Threats)

یکی از نگرانی‌های جدی در امنیت شبکه، حملات داخلی است؛ یعنی افرادی که مجاز به ورود به سیستم هستند، اما از این مجوز سوء استفاده می‌کنند. زیرو تراست دقیقاً برای مقابله با این نوع تهدید طراحی شده است.

در این مدل، حتی اگر یک کاربر معتبر باشد، باز هم باید برای هر دسترسی مجدداً احراز هویت شود. همچنین با استفاده از تحلیل رفتار کاربران (UEBA)، می‌توان رفتار غیرعادی را به سرعت تشخیص داد.

Zero Trust و آینده قانون‌گذاری‌های امنیتی

در سال‌های اخیر، بسیاری از استانداردها و الزامات قانونی نیز به سمت Zero‌Trust حرکت کرده‌اند. به‌عنوان مثال:

• NIST SP 800-207: یکی از کامل‌ترین راهنماها برای پیاده‌سازی زیروتراست
• CISA Zero Trust Maturity Model: الگوی بلوغ سازمان‌ها در مسیر اعتماد صفر
• قوانین GDPR و HIPAA: همگی بر محدودسازی دسترسی، رمزنگاری، و نظارت مستمر تأکید دارند

سازمان‌هایی که به‌سمت Zero Trustزیروتراست حرکت نکنند، نه تنها امنیت را به خطر می‌اندازند، بلکه ممکن است مشمول جریمه‌های قانونی شوند.

گام‌های اولیه برای شروع مسیر Zero Trust

شروع Zero Trust نیاز به بودجه زیاد یا بازطراحی کامل ندارد. می‌توان با چند گام کوچک اما مؤثر آغاز کرد:

1. پیاده‌سازی MFA برای همه کاربران
2. استفاده از ابزار مدیریت دستگاه (MDM)
3. تحلیل لاگ‌ها و رفتار کاربران
4. رمزنگاری ترافیک داخلی شبکه
5. آموزش امنیت سایبری به کارکنان
6. طراحی سیاست‌های دسترسی مبتنی بر نقش (RBAC)

نتیجه‌گیری

مدل امنیتی Zero Trust انقلابی در دنیای امنیت سایبری است که سازمان‌ها را از وابستگی به اعتماد پیش‌فرض نجات می‌دهد. با توجه به معماری‌های مدرن، تهدیدات پیچیده، و کاربران پراکنده، تنها راه ایجاد امنیت پایدار، تکیه بر هویت، سیاست پویا و نظارت دائمی است.
اگر سازمان شما هنوز از مدل‌های سنتی استفاده می‌کند، اکنون بهترین زمان برای آغاز مهاجرت به Zero Trust است—حتی اگر این مسیر را گام‌به‌گام طی کنید.