خبرنگار یا Reporter کسی که جریان یا رویدادی را به شکلی تنظیم می‌کند که ارزش خواندن یا شنیدن داشته‌باشد؛ یعنی همان خبر؛ این جمله بدین معناست که هیچ رویدادی به‌خودی‌خود، خبر نیست بلکه زمانی خبر نامیده می‌شود که هوش، استعداد، قلم، توانمندی و ذوق نویسنده‌ای آن را به متنی خبری تبدیل نماید.
به‌عنوان مثال بارش باران در ارتفاعات، یک رویداد است اما وقتی همین رویداد با مؤلفه‌هایی که مختص نوشتن خبر است ترکیب می‌شود ارزش خبری می‌یابد.
شاید در نگاه اول فکر کنیم خبرنگاری یعنی نوشتن و تنها نویسندگی برای آنکه رویدادی را به خبر تبدیل کنیم کافی است اما باید گفت که این‌طور نیست؛ نویسندگی یکی از مؤلفه‌های لازم برای خبرنگاری است و سایر مؤلفه‌ها عبارتند از علاقه، مهارت، داشتن شمّ خبری، جسارت و….
برخی افراد نیز گمان می‌کنند که خبرنگاری همان روزنامه‌نگاری است باید در پاسخ به این نوع نگاه نیز گفت که چنین دیدگاه و نظری اساساً اشتباه است. روزنامه‌نگاری و خبرنگاری در عین ارتباط با هم کاملاً دو حیطۀ متفاوت از همند که دنیای جداگانه‌ای نیز دارند.
در ادامۀ مطلب همراه ما باشید تا بدانیم که تفاوت خبرنگاری با روزنامه‌نگاری چیست؟ چرا در ایران، روز خبرنگار به تقویم وارد شد؟ و با انواع خبرنگاری و سبک‌های روزنامه‌نگاری آشنا شویم.
تفاوت حرفۀ خبرنگاری و روزنامه‌نگاری
تفاوت اصلی خبرنگار و روزنامه‌نگار این است که خبرنگاران همیشه مستقیماً در جمع‌آوری اطلاعات دخالت دارند؛ در حالی که روزنامه‌نگاران مستقیماً در جمع‌آوری اطلاعات دخالت ندارند.
قضیه این‌جاست که خبرنگاران، رویداد را تشخیص می‌دهند؛ به سراغ آن می‌رند؛ آن را به خبر تبدیل کرده، برای روزنامه‌نگاران خوراک تهیه می‌کنند. روزنامه‌نگاران نیز برمبنای خبر تهیه‌شده، قلم‌فرسایی کرده، خبر را با جزییات بیشتر به اطلاع خوانندگان و مخاطبان‌شان می‌رسانند. خبرنگار کسی است که اطلاعات را از طریق منابع مختلف جمع‌آوری کرده و به مخاطب ارائه می‌کند. در واقع خبرنگار، نوعی گزارش‌گر وقایع است. کسانی که به‌طور مستقیم یا از طریق مصاحبه، گفت‌وگو، حضور در محل، شرح‌حال‌گیری از شاهدان رویداد و یا عموم مردم، ارتباط با روابط‌عمومی‌ها و… اطلاعات را به دست می‌آورند. سپس گزارشی جامع برمبنای اطلاعات گردآوری‌شده، ارائه می‌دهند. این‌جاست که پای خبرنویس به میان می‌آید روزنامه‌نگاران همان کسانی هستند که گزارش‌های خبرنگاران را به سبکی ادبی و متناسب با اصول و چارچوب رسانه‌ای آماده می‌کنند که برای آن قلم می‌زنند.
روزنامه‌نگاران، خبرنویسان آگاه
روزنامه‌نگار کسی است که به تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات از قبل تهیه‌شدۀ گزارشگران در قالب متن، عکس یا صوت می‌پردازد، آن‌ها را در قالب خبری پردازش می‌کند و در اختیار عموم قرار می‌دهد.
روزنامه نگار می‌تواند این اطلاعات را از طریق رسانه‌های مختلف از جمله مجلات، روزنامه‌ها، تلویزیون، رادیو و اینترنت ارائه کند.
پيش از آنکه فردى، حرفه روزنامه‌نگارى را انتخاب کند لازم است ويژگى‌هاى حرفه خبرنگارى و روزنامه‌نگارى را بشناسد تا از روى آگاهى به آن روى آورد.
نگاه جامعۀ بین‌الملل به خبرنگاران و روزنامه‌نگاران
در سال ۱۹۷۸ از سوى سازمان يونسکو (سازمان آموزشي، علمى و فرهنگى ملل متحد)، اعلاميه‌اى درخصوص نقش رسانه‌هاى جمعى در تقويت صلح جهانى و تفاهم بين‌المللى به تصويب رسيد؛ در اين اعلاميه ، لزوم تربيت اخلاقى و اجتماعى روزنامه‌نگاران و خبرنگاران ارائه شد.
در اين مجموعه، آزادى مبادله اخبار و اطلاعات، يک حق اساسى تلقى‌شده و دستورالعمل‌هاى اخلاقى براى کسانى وضع شده است که در «جمع‌آورى»، «کسب و نشر» و «تفسير اخبار و اطلاعات» شرکت دارند.
در اين اعلاميه، ضمن تأکيد بر منشور جهانى ۱۹۴۸ سازمان ملل متحد، تصريح شده که براساس اين قوانين، خبرنگاران مطبوعات بايد منتهاى کوشش خود را به‌کار گیرند تا اخبار و اطلاعاتى که در اختيار عموم مى‌گذارند صحيح، دقيق و معتبر باشد.
از سویی تأکیدکرده: «خبرنگاران و سردبيران بايد در صحت اخبارى که به‌دست مى‌آورند تحقيق و تعمق کنند. خبرنگاران نبايد حقيقتى را تعمداً تحريف يا مخدوش کنند و همچنين هيچ نوع مطلبى را نبايد از نظر مردم مکتوم و پوشیده نگه دارند.»
در خصوص روزنامه‌نگاری نیز چنین آمده: «اصول اخلاقى حرفه روزنامه‌نگارى مقرر مى‌دارد که روزنامه‌نگاران در هر مرحله و مقامى که باشند بايد به خير و مصلحت جامعه ايمان کامل داشته باشند. کوشش براى تأمين منافع شخصى و کوشش براى پيش‌بردن مقاصد خصوصى که با مصلحت جامعه سازگار نباشد خلاف اصول و آئين اخلاقى روزنامه‌نگارى است. تخطئه مردم و تهمت و افتراء به اشخاص از جمله جرائم بزرگ حرفه روزنامه‌نگارى است. براساس قطعنامه‌هاى سازمان ملل متحد، سرقت ادبى و انتساب اخبار و عقايد و تأليفات ديگران به‌خود نيز جرم مطبوعاتى محسوب مى‌شود. حسن نيت به جامعه اساس و پايه روزنامه‌نگارى مطلوب است.»
خبرنگاری و روزنامه‌نگاری با آزادی بیان، گره خورده است. یعنی باید از امنیت‌خاطر و آزادی بیان بهره‌مند بود تا بتوان خبری خوب را به گوش مردم رساند یا گزارشی درست و ویژه را در مطبوعات به چاپ رساند. برهمین مبنا، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سوم می را به‌عنوان روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرد. در بیانیۀ این روز آمده: «روز جهانی مطبوعات، برای افزایش آگاهی در مورد اهمیت آزادی مطبوعات و یادآوری وظیفه دولت‌ها است برای احترام و حمایت از حق آزادی بیان مندرج در ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر که در سال 1948 و به مناسبت سالگرد بیانیه ویندهوک، مطرح شد (بیانیۀ اصول مطبوعات آزاد که توسط روزنامه‌نگاران روزنامه آفریقایی در ویندهوک در سال 1991 گردآوری شد.)
یونسکو روز جهانی آزادی مطبوعات را با اعطای جایزه جهانی آزادی مطبوعات یونسکو/گیلرمو کانو جشن می گیرد و این جایزه را به یک فرد، سازمان یا مؤسسه شایسته‌ای اعطا می‌کند که سهم برجسته‌ای در دفاع و/یا ارتقای آزادی مطبوعات در هر نقطه از جهان داشته باشد.(به‌ویژه در مواردی که فرد با خطر مواجهه است)
پیشنهاد این جایزه در سال 1997 به توصیه هیئت داوری متشکل از 14 متخصص خبر بود. جایزه‌ای به افتخار گیلرمو کانو ایزازا، روزنامه‌نگار کلمبیایی؛ شخصی که در مقابل دفتر روزنامه‌اش ال اسپکتادور، در بوگوتا، در 17 دسامبر 1986 ترور شد. نوشته‌های کانو، سردمداران و مافیای قدرتمند مواد مخدر کلمبیا را آزرده بود؛ کانو داشت جنایات آن‌ها را رو می‌کرد که به وی مهلت ندادند تا پرده از دست‌های پشت‌پرده بردارد.
انواع خبرنگاری
- خبرنگاران روابط‌عمومی: این افراد وابسته به روابط عمومی سازمان‌ها و شرکت‌ها هستند اما فقط اخبار داخلی را پوشش نمی‌دهند بلکه سایر رویدادها و اخبارهای خارجی را نیز به اطلاع کارکنان سازمان خود می‌رسانند.
- خبرنگار رسانه‌ای(رادیو، تلویزیون)
- خبرنگار پژوهشی
- خبرنگاران زرد: مطالب بی‌محتوا و فقط برای جذب مخاطب آماده می‌کنند.
- خبرنگاری صلح مقابل خبرنگاری در زمان جنگ است.
- خبرنگاران مزدبگیر(تحت استخدام یک سازمان، شرکت یا نهادند و رویدادهای مختص آنان را پوشش می‌دهند)
- خبرنگار موضوعی (اجتماعی، علمی، ورزشی، اقتصادی، فرهنگی و…)
- خبرنگاری غافلگیرانه: خبرنگارانی که در صحنه حاضر می‌شوند و ناگهان از سوژه یا موضوع خبر تهیه می‌کنند.
- خبرنگار کوله‌پشتی: خبرنگارانی که همیشه رکوردر و دوربینشان روشن و همراهشان است و به‌محض مواجه‌شدن با موضوعی جذاب آن را به خبر تبدیل می‌کنند.
- خبرنگاری معترضانه: خبرنگارانی که به قصد تهیۀ خبرهای انتقادی از حکومت، سازمان یا جریانی، در صحنه حاضر می‌شوند.
- خبرنگار افتخاری: اشخاصی که حرفۀ اصلی‌شان، خبرنگاری نیست ولی باتوجه‌به علاقه خود برای روزنامه، سازمان، نهاد یا شبکه‌های رسانه‌ای بدون دریافت هزینه، خبر تهیه می‌کنند.
- خبرنگار عصر جدید: این نوع خبرنگاری با دیجیتالی‌شدن دنیا و روی کار آمدن شبکه‌های اجتماعی رونق گرفت و منظور از آن تهیۀ خبر به سبک‌وسیاق رسانه‌ای است که برای آن می‌نویسند. که شامل خبرنگاری آنلاین، سایبر خبرنگاری و یا روزنامه‌نگاری الکترونیک است که به شبکه اینترنت و شبکه جهانی وب ، متکی هستند.
- خبرنگار شهروند: تقریباً با روی‌کار آمدن موبایل‌ها و ارتباطات شبکه‌ای رونق گرفت. زمانی که افراد، حوادث و رویدادها را با گوشی‌های خود ثبت‌وضبط کردند و در شبکه‌های اجتماعی خودشان انتشار دادند یا برای خبرگزاری‌ها فرستادند. البته این دسته از خبرنگاری، از قواعد و اصول خبرنگاری پیروی نمی‌کند بلکه افراد صرفاً انتقال‌دهندۀ رویدادند تا خبرنگار با همان مهارت‌ها و اصول خاص خود.
انواع روزنامه‌نگاری
- روزنامه‌نگاران تصویری یا فوتوژورنالیست‌ها
- سردبیران
- دبیران
- نویسندگان تخصصی (کسانی که صرفاً در یک موضوع تخصص دارند و همان را به‌خوبی و به‌نحو احسن، اجرا می‌نمایند. مثلاً صرفاً مقاله‌نویسند. یا تخصص در نگارش اخبار علمی-فرهنگی)
- روزنامه‌نگار کارشناس (شخصی که در حوزۀ خاصی کارشناس است و در همان حوزه هم می‌نویسد. مثلاً کارشناس فناوری اطلاعات و در زمینۀ IT هم مطلب می‌نویسد)
- چپ‌چین
- روزنامه‌نگاران تحقیقی
علت نام‌گذاری روز خبرنگار
هفدهم مرداد ماه سال 1377 محمود صارمی، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی به همراه هشت‌نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان به شهادت رسید. یک‌سال پس از این واقعه، شورای فرهنگ عمومی، به مناسبت روز شهادت این خبرنگار و همچنین پاسداشت حرمت قلم، هفدهممرداد ماه را به عنوان “روز خبرنگار” نام گذاری کرد.
گرامی‌داشت روز خبرنگار در جهان
خبرنگاری و روزنامه‌نگاری آنچنان مهم است که تقریباً هرسال در روز بزرگداشت این رویداد، مراسمی برگزار می‌شود البته برگزارکنندگان این رویداد، هر سال در نقطهای از جهان و با شعاری خاص، آن را گرامی می‌دارند و به ده خبرنگار و روزنامه‌نگار برتر هدیه می‌دهند افرادی که جانب حق و حقیقت را نگاه داشته و از قلمشان در جهت بیان حقیقت استفاده کرده‌اند.
| سال | محل برگزاری | شعار |
| 1998 | لندن/ انگلستان | آزادی مطبوعات سنگ بنای حقوق بشر است |
| 1999 | بوگوتا/کلمبیا | دوران آشفته: دیدگاه نژادپرستانه به آزادی مطبوعات. |
| 2000 | ژنو/سوییس | گزارش اخبار در دنیای خطرناک: نقش رسانه ها در حل مناقشه، آشتی و ایجاد صلح. |
| 2001 | ویندهوک/نامیبیا | مبارزه با نژادپرستی و ترویج تنوع: نقش مطبوعات آزاد |
| 2002 | مانیل/فیلیپین | پوشش جنگ علیه تروریسم جهانی |
| 2003 | گینگستون/جامائیکا | رسانه ها و درگیری های مسلحانه |
| 2004 | بلگراد/صربستان | چه‌کسی میزان اطلاعات را تعیین می‌کند |
| 2005 | داکار/سنگال | رسانه ها و حکمرانی خوب |
| 2006 | کُلُمبو/سریلانکا | رسانه در نقش هدایتگران جریان |
| 2007 | مدیلین/کلمبیا | سازمان ملل و آزادی مطبوعات |
| 2008 | ماپوتو/موزامبیک | تجلیل از اصول اساسی آزادی مطبوعات |
| 2009 | دوحه/قطر | گفتگو، درک متقابل و آشتی. |
| 2010 | بریزبن/استرالیا | آزادی اطلاعات: حق آگاهی |
| 2011 | واشنگتن/آمریکا | رسانه های قرن بیست و یکم: مرزهای جدید، موانع جدید |
| 2012 | تونس/تونس | صداهای جدید: آزادی رسانه، کمکی برای تحول جوامع |
| 2013 | سن‌خوزه/کاستاریکا | امنیت در ابراز عقیده و کلام: تضمین آزادی بیان در همه رسانه ها |
| 2014 | پاریس/فرانسه | آزادی رسانه برای آینده بهتر شکل گیری برنامه توسعه پس از سال 2015 |
| 2015 | ریگا/لتونی | بگذار روزنامه نگاری رشد کند! به سوی گزارش دهی بهتر، برابری جنسیتی و ایمنی رسانه در عصر دیجیتال |
| 2016 | هلسینکی/فنلاند | دسترسی به اطلاعات و آزادی های اساسی |
| 2017 | جاکارتا/اندونزی | ذهن‌های انتقادی برای زمان‌های بحرانی: نقش رسانه‌ها در پیشبرد جوامع صلح‌آمیز، عادلانه و فراگیر |
| 2018 | آکرا/غنا | کنترل قدرت: رسانه، عدالت و حاکمیت قانون |
| 2019 | آدیس‌آبابا/اتیوپی | رسانه برای دموکراسی: روزنامه نگاری و انتخابات در زمان اطلاعات نادرست |
| 2020 | لاهه/هلند | روزنامه نگاری بدون ترس و لذت |
| 2021 | ویندهوک/نامیبیا | اطلاعات به مثابه یک کالای عمومی |
| 2022 | پونتا دل استه/ اروگوئه | روزنامه نگاری تحت محاصره دیجیتال |
| 2023 | نیویورک/آمریکا | شکل دهی آینده حقوق: آزادی بیان به عنوان محرکی برای سایر حقوق بشر |
