پهپاد، که در لفظ عوام به اشتباه، پهباد نامیده می‌شود نوعی فنآوری پروازی با قابلیت هدایت از راه دور است که اهداف متفاوتی را دنبال می‌کند. این اصطلاح، کوتاه‌شدۀ عبارت “پرندۀ هدایت‌پذیر از دور” است. پس پهپاد، درست است؛ نه پهباد.
پهپادها، وسیله‌ای هوایی و بدون سرنشین‌اند که در برخی موارد، انسان نیز می‌تواند در آن قرار بگیرد.
نیروهای ایرودینامیکی به پرواز پهپادها در مسیرهای تعیین‌شده، کمک می‌کنند. این وسیله‌های پرنده از طریق “کنترل از راه دور” و یا به کمک “برنامه‌های پیش‌پروازی” و “سامانه‌های خودکار دینامیک” هدایت‌پذیرند.
پیشنهاد مطالعه: حیاتی‌ترین فنآوری قدرت‌های جهان چیست؟
اولین پهپادها
نخستین پهپاد سال ۱۸۴۹ به پرواز درآمد که متأسفانه با هدف جنگ، طرح‌ریزی شده بود. اتریش، بالن پر از بمب بدون سرنشینی را برای حمله به ونیز فرستاد و بدین‌ترتیب، نام این کشور به‌عنوان نخستین استفاده‌کننده از پرنده‌های بدون سرنشین، در تاریخ ثبت شد.
اما از سال ۱۹۰۰، رسماً نوآوری در زمینۀ ساخت “پرنده‌های بدون سرنشینِ کنترل‌شونده از راه دور” یا همان پهپادها، آغاز شد. این پرنده‌ها، وظیفۀ آموزش پرسنل هوایی در شناخت نقاط حساس و هدف قراردادن آنها را برعهده داشتند. بدین ترتیب، نخستین پهپادهای نظامی در طول جنگ جهانی اول و از سوی شرکت “دیتون رایت” تولید شدند که البته موفقیتی چندانی نیز نداشتند.
سال ۱۹۵۹، نیروی هوایی ایالات متحده برای استفادۀ نظامی از پهپادها، برنامه‌ریزی کردند. ایالت متحده، در حالی این تصمیم را گرفت که فشار افکار عمومی درخصوص از بین‌رفتن خلبانان در جنگ و یا اسیر شدن آنان در خاک دشمن، افزایش یافته بود. بنابراین استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین، گزینۀ جایگزین خوبی برای رهایی از این فشار بود.
آگوست ۱۹۶۴ با افزایش درگیری نیروی دریایی ایالات متحده و نیروی دریایی ویتنام در خلیج تونکین، آمریکا، پهپادهای خود را به این خلیج فرستاد.
طبق مستندات، پهپادهای مدل رایان ۱۴۷، رایان AQM-91 فایرفلای، لاکهید دی-۲۱ اولین پهپادهای نظامی بودند که در جنگ ویتنام به نفع دولت آمریکا و برضد مردم ویتنام، به پرواز درآمدند که خسارت‌های جبران‌ناپذیری نیز برجای گذاشتند. کشته شدن هزاران کودک و زن و مرد ویتنامی که نظامی نبودند.
پهپادهای مجهز به دوربین شناسایی
جنگ فرسایشی ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۰ در خاورمیانه، برجسته‌ترین نبردی است که پهپادهای مجهز به دوربین‌های شناسایی را به عموم شناساند. پس از آن، بسیاری از کشورها از این فنآوری برای اهداف صلح‌جویانه (شناسایی محل دقیق آتش در جنگلها و اقدام برای خاموش‌کردن آن، شناسایی محل دقیق کوهنوردان گم‌شده در کوه‌های آلپ و گردنۀ پیرنۀ سوییس و مواردی از این دست) به کار بردند.
اما این پرنده‌های بدون سرنشین، تنها برای اهداف صلح‌جویانه، طرح‌ریزی نشده بود. متأسفانه، همانند بسیاری از فن‌آوری‌های دیگر، مقامات یا افرادی بودند که از هر نوآوری یا فنآوری جدید برای اِعمال قدرت و یا به‌کار بردن زور برضد افراد یا کشورهای دیگر، سوءاستفاده کردند. آن‌چنان که از سال ۲۰۱۲، نیروی هوایی ایالات متحده ۷۴۹۴ پهپاد را برای شناسایی تجهیزات نظامی سایر کشورها به کار گرفت. این تعداد تقریباً برابر با یک سوم هواپیماهای نیروی هوایی ایالات متحده است.
طبق آمار در سال 2019 حداقل 20 کشور از پهپاد برای اهداف صلح‌جویانه یا جنگ‌طلبانه استفاده می‌کردند. چین، ایران، اسرائیل، کره، ژاپن، آلمان، روسیه و… از جمله اصلی‌ترین طراحان و سازندگان پهپادها هستند.
انواع پهپاد
پهپادها، به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شوند.
1. میکرو پهپادها
برخلاف تصور عوام، میکروپهپادها، مدل کوچک‌تر هواپيماهای بزرگ نيستند. بلکه وسایلی، کاملاً سبک، عملياتی، دارای قابليت نظامی‌اند که برای پروازهای کوچک در کلاس مربوط به خودشان طراحی شده‌اند. ممکن است اندازۀ میکروپهپاد با یک پهپاد معمولی برابری کند؛ اما برای پرواز در اهداف مسیری کوتاه، طراحی شده باشد.
از سوی دیگر، ميکرو پهپادها به عنوان ربات‌های هوايی با شش درجه آزادی در نظر گرفته می شوند که قابليت حمل بارهای کوچک به مناطق دور و يا پر خطر برای انجام ماموريت های مختلف را دارند. اين ماموريت‌ها شامل شناسايی، تعقيب، هدف‌يابی، کنترل جاده‌ها و مرزها، کنترل ترافيک شهری، نشانه‌گذاری، و حسگری زيست‌محيطی است.
2. مینی پهپادها
مینی پهپادها، برای محدودۀ عملیاتی کم‌تر از 8 هزار فوت طراحی شده‌اند. روی این وسیله‌های کوچک پروازی، سه دوربین نصب شده است که به‌کمک آنها می‌توانند موقعیت دشمن را فیلم‌برداری کرده، بلافاصله اطلاعات را به اپراتورهای خودی بفرستند.
مشخصات ظاهری مینی‌پهپادها:
- مینی‌پهپادها، اندکی از کف دست انسان کوچک‌ترند؛
- معادل 18 گرم وزن دارند؛
- کاملاً بی صدا هستند به‌گونه‌ای که اگر چشمان‌تان را ببندید و این وسیله‌های کوچک پرنده، بالای سرتان به پرواز درآیند اصلاً متوجه نخواهید شد.
- تنها در سه دقیقه راه‌اندازی می‌شوند که همین ویژگی، در ماموریت‌های نظامی بسیار اهمیت دارد.
- شارژ آنها روی سقف نصب شده که کمک می‌کند مینی‌پهپاد حدود سه‌ساعت‌ونیم، پرواز داشته باشد.
3. پهپادهایی برای تفریح و سرگرمی
در کنار ساخت پهپادها برای اهداف نظامی، شرکت‌هایی وجود دارند که سازندۀ پهپادها برای مصارف سرگرمی و تفریحی‌اند. شرکت سایما، شرکت MJX، شرکت WLTOYS و… جزو این گروهند.
4. پهپادهایی برای حمل مسافر
فوریه 2018، یورونیوز در صفحۀ اول خود از رونمایی نخستین پهپاد با قابلیت حمل مسافر در چین نوشت. تا پیش از این تاریخ، پهپادها بدون سرنشین و در اکثر موارد با اهداف نظامی، طرح‌ریزی شده، به کار می‌رفتند. متن خبر این‌گونه بود: “نخستین پهپاد خودران با قابلیت حمل مسافر در چین به بازار معرفی شد. پهپادی ساخت شرکت ای هانگ چین که به صورت خودکار و بدون نیاز به خلبان پرواز می‌کند. این پرنده، قابلیت حمل تنها یک مسافر به وزن حداکثر ۱۰۰ کیلوگرم را دارد و می‌تواند ۲۳ دقیقه بدون وقفه پرواز کند. این فنآوری به ویژه برای کمک به افراد در مسیرها و جاده‌های پرترافیک طراحی شده است. شرکت ای‌هانگ طی قراردادی با دبی برای توسعه حمل‌ونقل هوایی، به ساخت چنین فنآوری روی آورد.”
اهداف کلی طرح‌ریزی و به‌کارگیری پهپادها
– خدمات عمومی
– نظامی و جاسوسی
– خبرنگاری و عکاسی
– پژوهش و علوم طبیعی
– تبلیغات و تحویل مرسوله
– مبارزات و مسابقات پهپادها
– استفاده در صنعت (مانند آمارگیری، نظارت، گشت‌زنی و…)
– امداد‌رسانی در زمان بروز بلایای طبیعی(سیل، زلزله، طوفان و…) یا حوادث و اتفاقات غیر مترقبه (آتش‌سوزی، تصادف‌های رانندگی، آسیبدیدگی کوهنوردان یا ورزشکارانی مثل دوچرخه‌سواران که گاهی از مسیرهای جنگلی و یا صعب‌العبور مجبور به ردشدن و مسابقه دادن هستند.)
ویژگی‌های عمومی یک پهپاد
1. فنآوری
پهپادها از لحاظ فناوری در چهار زمینه بررسی می‌شوند:
– پلت فرم
– محموله
– مخابرات و ارتباطات
– تجزیه و تحلیل اطلاعات
2. بدنه
بدنه یک پهپاد باید به‌گونه‌ای طراحی شود که بتواند سامانه‌های ارتباطی، جنگ‌افزارها، اشخاص، بارها و لوازم مرتبط با ماموریتی که برای آن طرح‌ریزی شده است در خود جای دهد.
سازگاری با شرایط جوی از اصلی‌ترین ویژگی‌های ساخت و طراحی بدنۀ یک پهپاد است.
3. موتور
پهپادها به‌دلیل نوع کارایی، به نوع ویژهای از موتورها نیاز دارند. در نوع پیستونی، دور بالای موتور و وزن کم، موتور را متمایز می‌کند. بیش‌ترین مصرف موتور در پهپادها به موتور وانکل و نوع ویژهای از موتور دو زمانه مربوط است.
4. محموله
محموله‌های پهپاد، در واقع قطعه اضافی است که همراه پرنده هدایت‌شونده، برای انجام ماموریت‌های ویژه فرستاده می‌شود. در پهپادهای شناسایی، “دوربین فیلم‌برداری و عکس‌برداری”، در پهپادهای هدف، “فلر و رفلکتور” و در پهپادهای تهاجمی و انتحاری، “مهمات” جزو محموله‌های پهپادها به حساب می‌آیند.
سازندگان پهپادها
در حال حاضر ۳۲ کشور در حال ساخت و گسترش ۲۵۰ مدل پهپادهای اکتشافی هستند.
فرانسه و آلمان با گسترش سی ال 285 کمک کردند این نوع پرنده‌ها در جنگ‌های بوسنی و کوزوو برای تشخیص نقاط مورد نظر و هدف قرار دادن آنها، کاملاً موفقیت‌آمیز عمل کنند.
روسیه با ساخت پهپاد تی یو 300 به فنآوری جدیدتری دست یافت.
ایتالیا میراچ 150 را ساخت. پهپادهایی مجهز به موتور جت که می‌توانند در ارتفاع بالا پرواز کنند.
ابابیل، مهاجر، سفره ماهی و آر کیو 170 نیز از پهپادهای ساخت ایران هستند.
آشنایی با پهپادهای ایرانی
شاید کم‌تر کسی بداند که ایران، در اواسط دهه ۱۹۸۰، به فنآوری هواپیماهای بدون سرنشین علاقه‌مند شد و ساخت آنها را آغاز کرد. نسل اول ابابیل به عنوان یک مهمات تهاجمی به جای یک پلتفرم اطلاعاتی، نظارتی یا شناسایی (ISR) در طول جنگ ایران و عراق، ستفاده شد.
ایران، نخستین‌بار، سال ۱۹۸۵ پهپادها را با مهاجر-۱ و ابابیل-۱ آزمایش کرد. این پهپادها از مواضع عراقی‌ها در پشت سنگرهای خط مقدم جاسوسی می‌کرد.
در سال ۱۹۸۸، به دنبال حادثه‌ای که در آن نیروی دریایی ایالات متحد،ه خسارات سنگینی به نیروهای هوایی و دریایی ایران وارد کرد، استراتژیست‌های ایرانی به سرمایهگذاری بیشتر روی طراحی و ساخت پهپادها روی آوردند.
محمد باقری در شهریورماه ۱۳۹۵ از ساخت پهپادهای جدید تهاجمی دوربرد با قابلیت بمباران دقیق خبر داد که آن را با روسیه به اشتراک گذاشته بود.
محمدحسین افشردی زاده۱۳۳۹ معروف به محمد باقری، نظامی و مدرس دانشگاه ایرانی است که از ۱۳۹۵ به‌عنوان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند. او مدرس دانشگاه تربیت مدرس و از اعضای هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی است.
تفاوت پهپاد با کوآدکوپتر
در ابتدا باید بدانیم که هم پهپادها و هم کوادکوپترها، وسیله‌های پروازی بدون سرنشین‌اند که برای تشخیص نقطۀ مأموریت و انجام آن طرح‌ریزی شده‌اند. اما درعین‌حال، تفاوت‌هایی دارند.
- کوادکوپتر، اصطلاحی است برای تعریف پهپادهایی که چهار روتور مجزا دارند.
- این نوع پهپادها، علاوه بر کوادکوپتر، با نام‌های کوادروتور و کوادروتور هلی‌کوپتر نیز شناخته می‌شوند.
- کوادکوپترها همیشه به وسیله دستگاه کنترل از راه دور (رادیو کنترل) هدایت می‌شوند و هیچ‌گاه کنترل کامل آنها به کامپیوترهای داخلی از قبل برنامه‌ریزی شده واگذار نمی‌شود.
البته در کوادکوپتر های پیشرفته حالت های پرواز خودکار متنوع تعریف شده است، اما نه به این معنا که شروع، اجرا و پایان پرواز کاملا خودکار و از قبل برنامه‌ریزی شده باشد. - کوادکوپترها از لحاظ ظاهری و ویژگی‌های پروازی، تقریبا مشابه هلیکوپترهای معمولی‌اند؛ با این تفاوت که برقراری تعادل در آنها از طریق حرکت هر چهار پروانه صورت می‌گیرد. در حالی که هلی‌کوپترها فقط به کمک ملخ تعبیه شده در قسمت دُم، تعادل خود را حفظ می‌کنند.
- پهپادها، یک دسته‌بندی گسترده و وسیع‌اند که انواع سیستم‌های پروازی بدون سرنشین نظیر تری‌کوپتر، هگزاکوپتر و اوکتوکوپتر را در خود جای می‌دهند.
در یک کلام می‌توان گفت: هر کوآدکوپتری، حتماً یک نوع پهپاد است؛ اما هر پهپادی، لزوماً کوآدکوپتر نیست.
پیشنهاد مطالعه: افشاگری‌ها درباره Call of Duty 2024: عملیات به خلیج فارس می‌آید+جزئیات
